VEKÂLETNAME
1-TARİFİ:
B.K. 386. maddesine göre vekâlet bir akittir ki onunla vekil sözleşme ile kendine yüklenen işin idaresi veya kabul ettiği bir hizmetin yapılması borcu altına girer.
Vekâlet akdinin belgesi olan vekâletname ise tek taraflı bir hukuki işlemdir. Vekil olan kişinin bunu kabul ve kullanması ile hüküm ifade eder.
2-VEKÂLETİN ŞEKLİ:
B.K. 387 maddesinden anlaşılacağı üzere vekâlet akdi şekle bağlı değildir. Ancak bu kural kesin olmayıp istisnaları içermektedir. Özel kanunlardaki hükümlere göre bazı vekâlet sözleşmelerinin geçerliliği ve vekâletnameler şekil şartına bağlanmıştır. Avukatlık Kanunu madde 163/5, Tapu Sicil Nizamnamesi madde 17, Noterlik Kanunu madde 80, Noterlik Kanunu madde 89, Noterlik Kanunu Yönetmeliği madde 93, HUMK madde 67 gibi.
Düzenleme vekâletnamelerde N.K. 84. maddesinde, onaylama vekâletnamelerde ise N.K 92. maddesinde belirtilen hususların bulundurulması zorunludur.
N.K. 89. maddesine göre niteliği bakımından tapuda işlem yapılmasını gerektiren vekâletnamelerin düzenleme şeklinde yapılması zorunludur.
Yine Noterlik Kanunu Yönetmeliği 93. maddesine göre niteliği bakımından tapuda işlem yapılmasını gerektiren vekâletnameler ile boşanma davaları için düzenlenecek olan vekâletnamelerin hem aslına hem de çıkarılacak olan örneklerine fotoğraf yapıştırılması zorunludur.
Bunun dışında genelgelerle de bazı vekâletnameler için belirli şekil şartlarına uyulması zorunlu kılınmıştır. Bunların bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
Avukat vekâletnamelerinde, vekâletnamelerde bulunması gereken bilgilerin yanı sıra; Vekâletname verenin adı, soyadı, unvanı, adresi, Vekâletname verenin varsa, gelir veya kurumlar vergisi yönünden bağlı bulunduğu vergi dairesi ile vergi dairesi sicil (hesap) numarası, vekâletname verilenin adı, soyadı, unvanı, adresi, vergi dairesi, vergi dairesi sicil (hesap) numarası, bağlı bulunduğu baro ile ilgili bilgilerin de vekâletnamelerde bulunması gerektiği hk. TNB 1990/3 - 1995/44 sayılı genelgeler.
T.C. kimlik numarasının vergi numarası olarak kullanılması ve tek numara ile işleme geçilmesi sonucu avukat vekâletnamelerinde, vekâlet verenin T.C kimlik numarasının yazılması gerektiği hk. TNB 2005/15 sayılı genelge.
Avukat vekâletnamelerine yapıştırılacak pul hk. TNB. 04.02.2008 tarih 3965 sayılı genel yazı. 15.2.2006 T. 2002/48 E, 2006/22 K sayılı Anayasa Mahkemesi Kararı.
Avukat ortaklığı veya aynı büroda çalışan avukatlar için düzenlenecek vekâletnameler hk. TNB 2002/25 sayılı genelge.
Taşıt satışı, bankadan para çekme ve gayrimenkul satışına yetki veren vekâletnamelere ilgilinin kimliğinin dayanak olarak eklenmesi hk. TNB 1996/1 sayılı genelge.
Taşıt satışı ile ilgili vekâletnamelerde bandrol uygulaması hk. TNB 1990/1 - 24 - 26 sayılı genelgeler.
Taşıt satışına yetki veren vekâletnamelere ilgilinin fotoğrafının yapıştırılması hk. TNB 1993/81 sayılı genelge.
Taşıt alımı ile ilgili vekâletlere ilgilinin kimlik fotokopisinin eklenmesi hk. TNB 1997/44 sayılı genelge.
Tapu dairelerinde işlem görecek vekâletnamelerin tanzimi aşamasında ilgililerin kimlik tespitinin nüfus cüzdanı veya pasaporta istinaden yapılması, Ayrıca, vekilin tevkil yetkisine dayalı olarak bir başkasını vekil tayin etmesi halinde ise, vekâletnameye müstenidat vekâletnamenin aslı veya onaylı bir suretinin (fotokopi) bağlanması hk. TNB 1989/10 - 1994/58 - 1998/43 sayılı genelgeler.
Avukat kimliklerinin tapu İdaresi işlemlerinde resmi kimlik olarak kabul edileceği hk. TNB 2006/49 sayılı genelge.
Tapuda işlem yaptırılmasını gerektiren noterlik işlemlerine yapıştırılacak fotoğrafların tel zımba ile tutturulmadan önce yapıştırıcı bir madde ile yapıştırılmaları ve fotoğrafların üzerine Darphaneden sağlanmış noterlik mührünün okunaklı bir şekilde basılması hk. TNB 1990/78 sayılı genelge.
Tapuda işlem yaptırmaya yönelik düzenlenecek vekâletnamelere tüzel kişi temsilcisinin fotoğrafının yapıştırılması hk. TNB 1993/88 sayılı genelge.
Tapuda işlem yaptırılacak vekâletnamelerin tanzimi sırasında Ticaret Sicil Nizamnamesinin 104 ve 105 inci maddeleri uyarınca ticaret sicil memurluklarınca verilmiş yetki belgelerinin esas alınması ya da imza sirküleri yetki belgesine istinaden düzenlenmiş ise vekâletnamede bu yetki belgesinden de bahsedilmesi gerektiği hk. TNB 1995/51 sayılı genelge.
Tapuda işlem yaptırılacak bir noterlik işleminin yapılması sırasında, bu işleme katılacak tanık kimliklerinin nüfus hüviyet cüzdanlarına dayanılmasının zorunlu olmayacağı hk. TNB 1992/6 sayılı genelge.
Tapuda kullanılacak vekâletnamelere yapıştırılan fotoğraflar hk. TNB 10.11.2008 tarih 21312 sayılı genel yazı.
T.C.Merkez Bankasında hesabı bulunan şahıslar tarafından verilen vekâletnameler hk. TNB 1985/90 - 1999/1 - 2005/14 sayılı genelgeler.
Tevkil yetkisine dayanarak vekilin verdiği vekâletnamelerde; devredilen yetkilerin yeni yapılan vekâletname metninde aynen yazılmasının ve fotoğraf yapıştırılmasının gerekli olmadığı hk. TNB 1996/5 - 2003/11 sayılı genelgeler.
Vekâletnamelerde, vekil tayin edilen kişinin kimlik bilgilerine de yer verilmesi hk. TNB 28.07.2008 tarih 14944 sayılı genel yazı.
SSK işlemlerine ilişkin vekâletnameler hk. TNB 07.05.2004 tarih 7155 sayılı genel yazı.
Türk vatandaşlığından izinle ayrılanların, tapu işlemlerinde vekâlet yoluyla işlem yapmaları halinde, vekâletnamelerini çıkartırken (Yurtdışında bir noterden, Başkonsolosluk veya Türkiye'de bir Noterden) yeni vatandaşlığını kazandıkları ülkenin resmi kimlik kartını kullanacakları ve vekâlet verdikleri şahsa 4112 Sayılı Kanun uygulaması ile ilgili belgenin tasdikli bir suretini de vermeleri gerektiği hk. TNB 1998/49 -2006/40 sayılı genelgeler.
Noterlerce bastırılan matbu vekâletnamelerin kullanımı hk. TNB 1988/80 sayılı genelge.
Mülkiyeti muhafazalı, hacizli ve rehinli taşıtlara ilişkin bazı vekâletnameler hk. TNB 1995/6 sayılı genelge.
3-VEKALETNAMENİN KAPSAMI: GENEL-ÖZEL VEKÂLET:
B.K. ve Noterlik Kanununda özel ve genel vekâlet ayrımı bulunmamaktadır. Ancak, Harçlar Kanunu'nun Noter Harçlan ile ilgili 2 sayılı tarifesinde özel-genel vekâlet ayrımı yapılmıştır. Bu nedenle, özel-genel vekâlet ayrımının kesin bir şekilde tarifini yapmak mümkün değildir. Uygulamada, vekâlet belli bir işin yapılması ve sonlandırılması için verilirse özel, birden fazla iş ve/veya işin kapsamının geniş tutulması halinde genel olur. Bir iş yerinin idaresi veya maaş çekmeye ilişkin vekâletnameleri genel vekâletname olarak değerlendirmek gerekir. TNB 'nin 25.12.2007 tarih 145 sayılı genel yazısı.
Öte yandan özel yetkilerin verilmesi ile özel-genel vekâlet verilmesini de birbirine karıştırmamak lazımdır. Vekâlet verenin vekiline özel yetkilerin bir kısmını veya tamamını vermesiyle vekâletnamenin genel ve özel olmasının herhangi bir ilgisi yoktur.
Bu konuda vurgulanması gereken bir nokta da genel vekâlet şeklinde düzenlenmesi gereken bir vekâletnamenin özel ya da özel vekâlet şeklinde düzenlenmesi gereken bir vekâletnamenin genel şeklinde düzenlenmesinin vekâletnamenin geçerliliği üzerinde bir etkisinin olmadığıdır. Bu belirleme tahsil edilecek harç bakımından önemlidir.
VEKÂLETNAMEDE BULUNMASI GEREKEN ÖZEL YETKİLER:
BK 388. maddesine göre vekâlet sözleşmesinin kapsamı, yani vekilin işi nasıl, hangi kapsamda ve koşullar altında yürüteceği, taraflar arasındaki sözleşmeyle belirlenir. Ancak taraflar sözleşmede bunu belirlememişlerse, o zaman yasa gereği vekâletin kapsamı, yapılacak işin niteliğine göre tespit edilir. Ancak vekil özel yetkilendirilmedikçe bazı işlemleri yapamaz.
Vekile özel yetki verilmesi gerektiren haller BK.388. maddesinde sayılanlarla sınırlı değildir.HUMK, Avukatlık Kanunu , Anayasa mahkemesinin Kuruluşuna dair Kanun ve İİK. da bu konuda açık hükümler mevcuttur. Bunun dışında da içtihat ve doktrin ile getirilmiş sınırlamalar bulunmaktadır. Bunlar:
Dava açmak,
- Sulh olmak,
Tahkim etmek,
Kambiyo taahhüdünde bulunmak, Bağışlamak,
Bir gayrimenkulu temlik veya bir hak ile takyit etmek, îbra,
Davadan feragat, Davayı kabul, Teklif olunan yemini kabul veya karşı tarafa ret, Hükmolunan şeyi kabz,
Hakimin reddi, Başkasını tevkil,
Hakim aleyhine tazminat davası açmak, Anayasa Mahkemesinde dava açmak,
Şahsa bağlı haklara ilişkin dava açmak olarak sayılabilir.
Özel yetki aranan işlem türlerine baktığımızda, bunların vekâlet verenin mal varlığını azaltan ya da önemli ölçüde risk altına sokan işlemler olduğunu görüyoruz.O halde hukuki düzenlemelerde açıkça sayılanlar dışında belirli bir iş veya işlem bakımından özel yetki verilmesine gerek bulunup bulunmadığı somut olayın koşullan özellikleri vekâlet verenin yaran gözetilerek tayin edilmelidir.
Bir aracın alıcıya devrine yetki veren vekâletname ile aracın motor, şasi veya benzer bir bölümünün satılamayacağı, böyle bir satış için vekaletnamede açık yetki bulunması gerekeceği hk. TNB 1992/14 sayılı genelge.
Vekillerin adlî sicil kaydı çıkarabilmeleri için vekâletnamelerde bu yetkinin verildiğinin belirtilmesi gerektiği hk. TNB 16.10.2007 tarih 20237 sayılı genel yazı.
Resmi senetle vakıf kurma işleminin temsilci aracılığı ile yapılması halinde, noterlikçe düzenlenecek temsil belgesinde vakfın amacı ile özgülenecek (tahsis edilecek) mal ve hakların da belirlenip gösterilmesi hk. TNB 16.06.2004 tarih 9340 sayılı genel yazı.
Genel vekâletnamesi bulunan vekilin kira sözleşmesi yapabileceği hk. Y.13.HD.03.02.1986 T.7835 E.500 K.
Özel vekâletnameye dayanılarak kira sözleşmesi yapılamayacağı hk. YHGK. 25.1.989 T.6-828 E.20 K.
Satış yetkili vekâletname ile satış vaadi sözleşmesinin yapılabileceği hk. Y.13. HD. 23.12.1991 T.7818 E.11668 K.
Ahzu-kabza yetkili olmanın, ibraname verme yetkisini kapsamayacağı hk. YHGK. 23.12.1992 T. 2-659 E. 768 K.
Ahzu-kabz yetkisinin vekâletnamenin ilişkin olduğu işten başka işlerde hüküm ifade etmeyeceği hk. YHGK. 10.10.2001 T. 11-662 E. 697 K.
- Vekaletin Şümulü, YHGK,4.4.1962t,1961/l-127 E.1962/32 K
VEKÂLET VERİLEMİYECEK HALLER:
Hukuka, ahlâka ve adaba aykırı her türlü işlem ve sözleşmenin yapılması için vekâlet verilemez. Çünkü bu tür girişimlerde bulunan kimse, bunun sonuçlarına şahsen katlanmalıdır.
Vekâlet ancak hukuki bir işlem ya da hukuki işlem benzeri fiillerin icrası için verilebilir. Maddi fiillerin icrası için vekâlet verilmesi mümkün değildir.
Yine şahsa sıkı sıkıya bağlı hakların temsilci vekil vasıtasıyla kullanılması, bu hakların nitelikleri ile bağdaşmadığından mümkün değildir. 2008/1 sayılı genelge.
Ancak bu kuralın bütün şahsa sıkı sıkıya bağlı haklar için mutlak bir şekilde kabulü söz konusu değildir.
A) Noterlerin Temsil Yetkisi Verilmesini Kapsayan Vekâletname Düzenleyebilecekleri Kişiye
Sıkı Sıkıya Bağlı Haklar:
Kazai rüştü talep hakkı (MK. m. 12)
Şahsiyet haklarına tecavüzün men'ini talep hakkı (MK. m. 24/25)
Adının kullanılması çekişmeli olan kişiye tanınan "korumayı" talep hakkı (MK. 26)
Adın değiştirilmesini isteme hakkı (MK. m. 27)
Evlenmenin iptalini talep hakkı (MK. m. 148 vd.)
Boşanma davası açma hakkı (MK. m. 161 vd.)
-Soy bağının reddi (MK. m. 286)
Evlenme yoluyla soy bağının kurulmasına itiraz hakkı (MK. m. 294)
-Evlat edinme (MK. m. 305 vd.)
Evlatlık ilişkisinin kaldırılması (MK. m. 317/318)
Tanıma (MK. m. 295) (Bu konu doktrinde tartışmalı olmakla birlikte, Yönetim Kurulunca önceki genelgede olduğu gibi bu kısımda belirtilmesine karar verilmiştir.)
-Tanımanın iptalini dava hakkı (MK. m. 297/298) Babalık davası açma hakkı (MK. m. 301)
Genellikle kanuni temsilciye tanınan izin veya icazet verme haklan (Nişanlanma, evlenme, evlat edinme gibi hususlar)
-İstek üzerine kısıtlama talebi (MK. m. 408)
-Manevi tazminat talep hakkı (BK. m. 47/49, MK. m. 25, MK. m. 121)
-Bağışı iptal hakkı (BK. m. 244)
Eşlerden birinin aile konutu ile ilgili kira sözleşmesinin feshedilmesine, aile konutunun devredilmesine veya aile konutu üzerindeki hakların sınırlandırılmasına ilişkin nzası (MK. m. 194)
Ancak yukarıda belirtilen işlemlerin yapılabilmesi için vekâletnamede özel yetki verilmesi
gerekir.
B) İradi Temsil Yoluyla Yapılamayacak İşlemler :
Nişanlanma (MK. m. 118) ve nişanı bozma hakkı (MK. m. 119 vd.)
Evlenme (MK. m. 124 vd.)
Zina yapan, hayata kast eden, pek kötü veya onur kinci davranışta bulunan eşin affı (MK. m. 161 ve m. 162)
Eşlerin oturacakları konutu birlikte seçme hakkı (MK. m. 186)
Eşlere tanınan evlilik birliğini temsil hakkı (MK. m. 188) Velayet hakkının kullanılması (MK. m. 335 vd.) - Ölüme bağlı tasarruf yapma hakkı (MK. m. 502/503; m. 531 vd.) Mirastan yoksunlukta miras bırakanın affı (MK. m. 578)
Suriye uyrukluların, Hazinece el konulmuş mal, hak ve menfaatleriyle ilgili olarak vekil sıfatıyla temsil edilmelerinin mümkün olmadığı hk. TNB 2006/55 sayılı genelge.
Silah teslim alımı taşıma ve bulundurma yetkilerini taşıyan vekâletnamenin yapılmaması hk. TNB 1999/20 sayılı genelge.
VEKALETNAMEDE SÜRE:
Vekâlet belirli bir süreyle sınırlı olarak verilebileceği gibi süresiz olarak da verilebilir. Yine vekâletin belirli bir tarihten sonra hüküm ifade etmek üzere ya da belirli bir şartın gerçekleşmesine bağlı olarak da verilmesi mümkündür. Ancak burada önemli olan sürenin kesin olarak tespiti ve tereddüde yer vermeyecek şekilde belirlenmesidir. Ayrıca sürenin sonunun tatil gününe gelmesi halinde sürenin tatilin ertesi gününe uzayacağı şeklinde anlaşılmaması gerekmektedir.
İlgilinin iradesinin kesin olarak tespiti ile yazılan tarihin (mesai saati sonuna kadar) denmek suretiyle tarihteki tereddüdün önlenmesi keza tarihin hem rakamla ve hem de yazı ile yazılması suretiyle muhtemel sahteciliklerin önlenmesinin mümkün ve yerinde olacağı hk. 1990/53 sayılı genelge.
Herhangi bir yanlışlık veya hataya sebebiyet verilmemesi bakımından vekâletin süreli olduğunun işlemin en başına ve derhal dikkati çekebilecek bir şekilde yazılmasının yerinde olacağı hk. 1991/65 sayılı genelge.
Süreyle ilgili başka bir husus da düzenlenme tarihinden itibaren on yıl (genel zamanaşımı süresi) geçen vekâletnamelerin geçerliliklerini koruyup korumadığıdır. Ne Borçlar Kanununda ne de diğer bir kanunda vekâletnamelerin geçerliliğini ya da yürürlülüğünü belirli bir süre ile kayıtlayan herhangi bir düzenleme mevcut değildir. Dolayısıyla vekâlet veren süreyle ilgili herhangi bir kayıt getirmediği sürece vekâletname düzenlenme tarihinden itibaren on yıl geçmiş olsa bile hukuki geçerliliğini koruyacaktır.
4-VEKÂLETİN SONA ERMESİ:
1. Azil, İstifa (BK. 396-1)
Vekâletten azil ve istifa her zaman yapılabilir. Vekalet verenin vekaletten azil etmeyeceğine dair koşul geçersizdir (BK. 34-2). Bu nedenle böyle bir ibarenin vekâletnameye yazılmaması gerekir.
Önemli olan hususta, azil halinin mutlaka vekâletnamenin noterlikteki nüshasına işlenmesidir.
Noterlik Kanununun 81-2 maddesine göre, düzenleme şeklinde yapılan vekaletnameden azil ve istifanın da düzenleme şeklinde yapılması gerekir
2. Ölüm, Ehliyetsizlik, İflas (BK. 397-1)
Aksi sözleşmeden veya işin niteliğinden anlaşılmadıkça vekâlet taraflardan birinin ölümü ile veya ehliyetinin son bulması veya iflası ile sona erer. Burada üzerinde durmamız gereken konu, vekâletin ölümden somada devam edip etmeyeceğidir. Vekâletin ölümden sonrada devam edeceğinin vekâlete yazılması halinde, vekalet müvekkilinin ölümünden sonrada devam eder. Ancak şu hususta
Unutulmamalıdır ki, ölümden sonra, ölenin tüm hakları mirası reddetmediği sürece, mirasçılarına geçer. Mirasçılar her zaman vekili azil etme hakkına sahiptirler.
Ölümden sonra geçerli olacağı kaydı ile vekâletname düzenlenebileceği hk. TNB 1995/28 sayılı genelge.
3. Diğer haller
Vekâlet münhasıran bir işlemin icrası için verilmişse ve o işlem icra edilip tamamlanmış ya da işlemin icrası imkansız hale gelmiş ise,
Vekâlet süreli olarak verilmiş vekâletnamede belirtilen süre dolmuş ise de vekâlet ilişkisi sona erecektir.
Borçlar Kanununda vekâlet sözleşmesinin sona erme sebepleri sayılırken reşit olma hali öngörülmemiştir Bu nedenle, küçüğe velayeten yapılan vekâlet sözleşmesi küçüğün reşit olması ile kendiliğinden ortadan kalkmaz. Yargıtay'ın yerleşmiş içtihatları da bu yöndedir.
Küçüğe atanan vekilin yetkilerinin, küçüğün reşit olması ile sona ermeyeceği hk. TNB 1991/28 sayılı genelge.
5- VEKİLİN KENDİ KENDİSİYLE İŞLEM YAPMASI:
Bir kimsenin bir hukuki işlemi hem bir tarafın vekili hem de karşı taraf olarak gerçekleştirmesi haline, vekilin kendi kendisiyle işlem yapması denir. Hukuk sistemimizde, kural, temsilcinin akdi kendisiyle yapmaması ise de; istisna en yapılabileceği düşünülmektedir. Ortada belirli kişi ve kişilerle hukuki işlemde bulunulması için verilmiş olan vekâlet varsa, vekil bu durumda ancak müvekkil tarafından belirtilmiş olan kişi ya da kişilerle hukuki işleme girişebileceğinden kendi kendisiyle işlem yapamaz. Bunun dışında kalan hallerde temsil olunanın temsilciye bizzat kendisiyle sözleşme yapması için açıkça temsil yetkisi vermesi ya da temsil olunan için temsilcinin kendi kendisiyle sözleşme yapmasında hiçbir tehlike bulunmaması durumunda temsilcinin bizzat kendisiyle sözleşme yapabileceği kabul edilmektedir.
Aynı kişinin hem işlem alacaklısı, hem işlem borçlusu olarak işlem kağıdını imzalayamayacağı hakkındaki 1994/16 sayılı genelgeden sonra bu konuda 2008/23 sayılı genelge çıkartılmıştır. 1994/16 sayılı genelgenin 2008/23 sayılı genelgedeki açıklamalar doğrultusunda düşünülmesi gerekmektedir.
6- TOPLU VEKÂLET
Hukuki işlemin icrası için vekâlet birden fazla kişiye verilmişse toplu vekâletten söz edilir. Aynı vekâletname ile birden fazla kişiye vekâlet verilmiş ve kendisine vekâlet verilenlerin tamamının hukuki işlemin icrasına katılımı zorunlu hale getirilmişse müşterek vekâletten söz edilir.
Buna karşılık kendisine vekâlet verilenlerden her biri vekâlet veren adına diğerlerinden bağımsız bir biçimde yani tek başına hareket etmek suretiyle hukuki işlemi gerçekleştirebiliyorsa müteselsil vekâletten söz edilir. Doktrinde aynı vekâletname ile birden fazla kişiye vekâlet verilmesi halinde ilke olarak müşterek vekâletin varlığı kabul edilmektedir.
9- VEKALETNAMELERDE DEĞER: HARÇ- DAMGA - DEĞERLİ KAĞIT:
Bilindiği üzere, 492 sayılı Harçlar Kanununa bağlı 2 sayılı tarifenin II-Maktu Harçlar bölümünün 3 üncü fıkrasının a ve b pozisyonlarında, özel ve genel vekâletnamelerden hangi miktarlarda harç alınacağı belirtilmiş, 488 sayılı Damga Vergisi Kanununda da vekâletnameler damga vergisine tabi kağıtlar arasında sayılmamıştır.
Vekâletnameler 210 sayılı Kanuna ekli tablonun l/c bendine göre değerli kağıt bedeline tabi tutulurlar.
Vekâletnameye ekli belgelerden alınacak değerli kağıt bedeli hk. 1996/47 sayılı genelge.
"Vekaletin, belirli bir tarihten sonra hüküm ifade etmek üzere ya da belirli bir şartın gerçekleşmesine bağlı olarak verilmesi mümkündür. Bu durumda kendisine vekalet verilenin, sürenin başlangıç tarihinden veya şartın gerçekleşmesinden önce yaptığı hukuki işlemler vekalet vereni bağlamaz"
Doç. Dr. Süha Tanrıver. (Noterlik Açısından Vekalet-Temsil. Sayfa:24)